At may namatay na isang mayamang pulitiko.
'Di nakapagpigil ang mga malisyoso at ang mga halang ang pag-iisip. Wala raw
nabitbit kahit 'sang pirasong mulay sa kanyang pagpanaw; hindi raw nailigtas ng
yamang umaapaw na daig pa ang buhos ng malakas na agos ng mabalasik na si
Sendong, yamang higit pa ang bilang sa dami ng lahat ng Pilipinong nagtakwil
man o hindi sa kanyang lahi, yamang kasalukuyang pinag-aagawan ng kanyang
naiwang legal at ilegal na pamilya.
Hindi sila masisisi, kahit anong pagtanggi ay maalala ang bakas ng nakaraan
at lumipas; nang akma ng huhulihin ang isdang lumalapa ng kapwa isda'y lumabas
ang isang nagngangalit na pating at ang lahat ng nagtangka ay dinunggol at
inihain ang pangil na higit pa sa tulis ng isang palaso. Ang tsubibong
lumilipad na libangan ng kawal ng lipunan na inakala nang nagtatanga-tangahang
pinuno nito na bago ay isinalya sa halagang birhen; sino ang may sala? Batid na
ng lahat pero walang makapagsabi gayon pa man sa bandang huli wala namang may
kasalanan; walang umaamin walang mapaparusahan kahit itanong mo pa sa mga
naiwan nang nagpatupad ng batas-militar.
Kapwa hungkag ang nagtanungan, isa ka rin bang tanga? Nagmayabang na
nangatwiran. Kung tanga ang turing sa paghagilap sa matinong pinuno, kung tanga
ang tawag sa patuloy na paghahalal sa lider na ang panata’y mag-aahon sa mga
nalulunod sa kahirapan, kung tanga ang taguri sa mga taong madaling magpatawad
at makalimot...Tama nga sila, tanga nga sila. Tangang walang kadala-dala. Tanga
pero hindi gago. Ngunit kasalanan pa rin ba natin kung patuloy tayong
ninanakawan ng garapalan ng mga gunggong na nasa trono? Ikaw, ako, tayo ano ba
ang kaya nating gawin para sila'y maigupo? Kaya mo bang tibagin ang pader na
singtibay ng bundok na pinatatag ng kasaysayan? Kaya mo bang kitilin ang
pagiging ganid ng marami sa kanila na ang nanalaytay sa kanilang ugat ay dugo
ng kasakiman? Paano ka magwawagi kung ang iyong sandata'y patpat at ang
kanila'y matalas na kris at may kapanalig na metal na kalasag?
Pero teka, nakikita ko sila sa pahayagang nagtatanong minsa'y nakapikit ang
matang dumadalangin, minsa'y tumatanggap ng ostiyang komunyon, minsa'y
nagkakawang-gawa sa mga dukha, mga nabiktima at nasalanta. Mabubuti rin pala
sila. Ilang Ama Namin ba ang kanilang inuusal sa bawat araw tatlo, sampu,
dalawampu? Ilang rosaryo ba ang kanilang napigtas sa tagal ng lumipas? Ang
kanila bang pangmumog sa umaga at sa tuwing bumabaho ang hininga'y agua
bendita? At kasabay kong ngumisi ang idolo ng mga aktibista na si Dong Abay.
Ano daw ang nasa dako paroon na bunga nang malikot na pag-iisip?
May natatanaw ka bang pagbabago o tagumpay? May pag-unlad bang sasalubong sa
aandap-andap na pag-asa ng mga nagdarahop? May liwanag na bang sisilay at
sisilip sa matagal ng karimlan? Saglit mong ipikit ang iyong mga mata…ano ba
ang ‘yong nakikita? Madilim. Napakadilim. Gaya ng ating kinabukasan, madilim.
At ikaw ay susuntok sa buwan, maghahagilap ng karayom sa dayami o
makikipagdigma tangan ang isang balaraw laban sa dambuhalang armas ng
mandirigma. Malabo ang tagumpay ‘wag mo nang isipin. Iba ang reyalidad sa
pagiging optimistiko. Hindi ka uunlad sa pag-asa sa kanila baka tuluyan kang
lumubog sa sinasakyan mong bangkang puno ng butas, nag-aagawan sa sagwan at
naghihintay ng isdang hinuli gamit ang dinamita. Lumangoy ka muna hanggang
makahanap at makahagilap ng panibagong bangka, makiangkas sa gusto ring
magsikap, matutong mangisda. Walang puwang ang tamad sa nagmamadaling pag-ikot
ng mundo. Ilibing mo na lang ang iyong sarili kung patuloy mong yayakapin ang
katamaran, mga katawang malusog pero umaasa sa nagbabanat ng butong nasa lugar
ng dayuhan, mga tiyan na busog pero ang nagpapalamon ay hinahabol ng gutom, mga
ngiti nila’y matamis pero ang nagpapadala ng kuwarta’y pinagsimangotan ng among
malupit, mga damit ay moderno’t mabango pero tila gulanit ang suot at pati
pagkatao nang nagpapaalipin sa ibang nasyon. Muli mong idilat ang ‘yong mata.
Ano ngayon ang iyong nakita? Pareho lang, kung isa ka sa nagpapaalipin sa kagaguhang
hatid ng pulitiko, ng pulitika, ng komersiyalismo.
Marami ang humahanga’t nagayuma sa komersiyalismong hinatid ng mansanas na
may kagat; may nagbenta ng laman, literal. Inoperahan kapalit ng ilang pirasong
modernong pilak. May nag-iipon para makasunod sa uso, nais na may nakasukbit na
mansanas sa sinturong mumurahin na alanganing plastik, alanganing balat. Walang
medisina sa nilalasong sentido. Mga taong winaldas ang kinabukasan para sa
kasalukuyang kaluhuan. Bukas uuwing luhaan, duguan pinitik ng mandurugas ang
piraso ng mansanas at mangangarap ng bago ang walang kadala-dalang gago.
Subukin mong tanungin kung may naisalba para sa anak na nagkukumahog sa
pag-aaral o sa inang humahalinghing dahil sa karamdaman, ‘di makaimik. Katumbas
ng katahimikan ay pagsang-ayon. Mga nasa tahanan ay nahuhumaling sa kinomersyal
na sabon, umuubos ng higit sa anim na oras kada araw o katumbas ng higit sa
siyamnapung araw sa isang taon. Umiiyak, tumatawa, nauulol sa karakter na
umaastang sinto-sinto. Paulit-ulit. Parang hibang. May kandili, may
pangangalunya…na naman. Umpisa pa lang alam na ang katapusan. Habang ang anak
sa murang mga edad ay nasa datkom na mahalay at isa naman ay sumisigaw ng
tagay. Detalyado at bente-bente ang kwento ng nasa sabon pero banlag sa istorya
ng kanyang mga may balahibong-pusang inakay.
May mga bubot na magpapadala sa tawag ng kalamnan. Walang pakundangan,
walang pakialam. Maghaharutan. Maglalandian. Magkakantahan. Bubuhatin ang
pusong kiri. Titirik ang mata, kikislot ang laman. Butil-butil ang pawis sa
silid na malamig. Sisimsim sa nektar; hihimurin ang hinaharap. Babanggitin ang
mahal kita sa kanyang maharlika. Gagayahin ang eksena gabi-gabi sa
obra-maestrang teleserye. Titikim, lalasap, madadarang. Naglalaro ng apoy ‘di
mapapaso; nagtatampisaw sa ulan ‘di mababasa; humihigop ‘di mabubusog;
kumakatas ‘di matigib ang uhaw. Hindi tumitigil, uulit. Bagito pero isa nang
eksperto; isang mag-aaral pero daig ang kanyang guro. Nalimot ang alpabeto
panay patinig ang bukambibig, a, e, i, o, u! Buhol-buhol na pangarap ay
tuluyang mapuputol nang limang-minutong paulilt-ulit na sarap. Sandaling
kaligayahan pangmatagalang sisihan. Matapos ang siyam na buwan palaboy ay
nadagdagan.
May magsusunog ng oras sa halip na magsunog ng kilay; magpapaskil sa librong
walang pahina, magyayabang sa huni ng ibon, maghahanap ng katatawanan at
kalaswaan sa modernong tubo at dedepensa laban sa lumang tao. Kawawang haligi
hilahod sa trabaho.
May nagpapataasan ng mapanghing ihi. Ayaw magpagapi kahit yabang na lang ang
natitirang kayamanan. Nanaising tuntungan at apakan ang likuran ng iba upang
mamintini ang kapalaluan. May mandurugas na aangat at makararating sa taluktok.
Ibubuka ang bagwis at papaimbulog. Dahan-dahan sa paglipad at pagpagaspas ng
pakpak mas malakas ang lagapak ’pag bumagsak sa lupa. Nakakalula sa itaas. Baka
walang makasabay sa’yo at matuklasan mong ikaw na lang pala ang humihimpapawid;
sa sandaling mapilay ang bagwis dahil sa iyong bilis unti-unti kang babagsak
tulad ng pagkawala ng bagsik at pagtamlay ng lason ng mga mapanganib na pinuno
ng iba’t ibang lugar at panahon; si Adolpo ng Alemanya na natagpuang may bala
sa sentido inutas ang sarili ng tangan niyang armas na loyalista, ang dating
hari na namuno ng halos tatlong dekada ng dating Mesopotamia ay kinitil sa
pamamagitan ng pagbigti, ang makapangyarihang diktador na hanggang ngayon ay
wala pa sa huling hantungan, pinagkaitan. Walang permanente. Walang
pangmatagalan. Permanenteng interes at pangmatagalang pagka-inip lang. Sa
pananatili sa tugatog lalago ang kaibigan ngunit sa pagdausdos at pagsadsad sa
lupa unti-unting malalagas ang umano'y matatalik. At hangal lang ang
magigimbal.
Ang kasinungalingan ay nakatakdang paniwalaan sa katagalan ‘pag patuloy na
inuulit-ulit, ulit, ulit. Kaya ba ang lahat ay nagpapakakadalubhasa sa
paglulubid ng buhangin? At ang pagsisinungaling ay kapatid ng pagnanakaw. Kaya
ba marami ang mga ito’y pinagsasabay? Kaya mo bang basagin ang mundo ng
kasinungalingan sa pamamagitan ng pagsiwalat ng katotohanan? Tutulad ka ba sa
mga taong bumubulong ng sipol? Pinaniwalaan ba sila? Kung oo, ano na ang
kinahinatnan nito? Saan ito tumungo? Nagmistula lang itong utot na nagyabang at
umalingasaw sandali subalit naglaho rin ang aroma nang ganoon din kaliksi. May
ilang mahusay sa pagsisinungaling na kahit ang sarili niya’y kanyang
kinukumbinsi na katotohanan ang kanyang pinagsasabi. May mga ibang ginawa na
itong hanap-buhay; propesiya ‘di umano pero panlilinlang ang adhikain.
Mamalasin ka dahil walang trabaho. Katapusan ay malapit na maghanda ka lang.
Bulaan. Isinasantabi na lang ang ika-siyam na utos. Lahat na ay bihasang
magsinungaling, ako na lang ang hindi. At biglang humaba ang aking ilong.
Paano mo gustong maalala? Ano ba ang higit na mahalaga, ang makabuluhang
kamatayan o ang makabuluhang pamumuhay? Paano kung hindi ka nagtaglay nito? Ano
ang maalala sa’yo? Magtatanong ka pa, pare-pareho lang tayo. Gusto mo bang
maalala ng lahat na ikaw ay bantog sa pagtatakip ng bumabahong katiwalian? O sa
pagiging pusakal na pasimuno sa pagkawala ng nag-aaklas sa pamahalaan? O sa
pagiging dalubhasa sa pagkamal ng yamang kinukupit sa mga pulubi? Hayaang
magbunyi ang iba sa kamatayan ng isang pusakal, hindi mo sila mapipigil
kasiyahan nila ito. Humanap ka na lang ng sarili mong kasiyahan. Subukan mong tumipa
ng masasayang alaala kaysa maging palalo sa suot mong magara, subukan mong
mag-abot sa mga nasalanta kaysa ibalandra ang nagmamayabang mong tableta; Subok
lang, kung hindi ka sumaya sabayan mong tumawa ang mga mahuhusay
mang-alipustang nasa ikatlong lahi; nasa Silid-Aklatan, Payaso o ang sikat na
tatlumpu't-siyam na pulgada. Ako? Nais kong maalala ng mga tao ng walang
pag-aalala parang alikabok na pupuwing sa taong may demonyong pag-iisip saglit
na ikukusot ang mata pero muling papaslang.
Nagkubli ang gabi. Walang nangyari. Sumakay sa pulang kabayo o tatawag sa
santong may dalang sulo, hihiram ng tapang sa katas ng ispiritu ng sebada.
Lilimutin ang problema, panandalian. Hahamunin nito maging si Kamatayan.
Isisisi ang malas sa lahat; sa gobyerno, sa magulang, sa orasan, sa balita, sa
droga, sa gasolina, sa alak, sa punong tumawid sa kalsada. Baluktot na isipan
ng buhay ng wagas na palaboy. Bukas, bubuka ang liwayway ang suliranin ay
muling sisilay at may dagdag na liyo.
Kamay ng oras ay ‘di na kayang ibalik. Sayang na panahon. Malulugas ang
dahon, hahalik sa lupa; matigas na bakal, kakalawangin; masel sa kalamnan,
lalaylay. Ang malalabi sa libog ay hambog at ang landi ay magiging
kadiri-kadiri. Gisingin ang nagtutulog-tulogang diwa. Hindi araw-araw pasko,
hindi maaaring maghapon ay may araw, hindi habang panahon ay may lakas ang
naghuhumindig mong kalalakihan. Subukan mo mang umulos ay ‘di naman tumitigas
ang iyong mga litid at ugat. Lilipas ang panahong matikas.
Ang anumang bagay na hinandog mo sa ‘yong sarili ay kasabay mong papanaw at
lilisan. Ngunit ang mga bagay na inalay sa kapwa mabuti o masama ay mananatili
kailanman; huhusgahan ka sa iyong ginawa, hindi sa buwaya mong ‘di nangangagat
o sa pamagat ng mga ari-arian o sa may lasong mansanas na may kagat. Habang may
panahon pulutin ang mga nabasag na piraso ng iyong pagkatao sa sahig, ang
tropeyo ay dekorasyon lang na inalay at dinesisyunan ng binayarang inampalan.
Dahil bukas maaaring ang libog ay matatalo ng antok.