Muling ibalik ang tamis ng Pag-ibig*

Muling ibalik ang tamis ng Pag-ibig*

*Ang pag-ibig na tinutukoy dito ay ang pag-ibig ng tao sa mga simpleng bagay, pag-ibig sa pisikal at aktuwal na aktibidad ng katawan, pag-ibig sa makalumang libangan at nakagawian, pag-ibig at pagrespeto sa tunay na sining, pag-ibig sa ordinaryong bagay at pamumuhay.

Hindi masama ang mamuhay ng moderno ngunit tila napag-iiwanan na ng panahon ang ibang bagay na dapat sana'y hindi muna natin inabandona. Ang mamuhay sa mundo ng birtuwal, moderno at magarbong pamumuhay ay kadalasang magulo, magastos at komplikado kung maari lang sanang muling maibalik ang tamis ng pag-ibig.

Tama na muna ang pulitika, ‘wag muna nating pag-usapan ang korapsyon, itigil muna natin ang pagbabangayan at hayaan na muna nating magmagaling ang kung sino-sinong gustong maging bida ng kani-kanilang larangan, tayo’y sabay-sabay na magbalik-tanaw ng humigit-kumulang tatlong dekada. Pahiram muna ng limang minuto mo at tayo nang mangarap at magbalik-tanaw.

Sa nagmamadaling ikot ng mundo halos hindi na natin namalayan na matagal-tagal na rin pala ang nakagisnan kong dekada otsenta at nobenta pero hanggang ngayon gusto ko pa rin itong sariwain at balik-tanawin; kung may kapangyarihan lang ako na ibalik ang nakaraan, nanaisin kong bumalik sa mga dekadang ito.

Ang magagawa lang ng mga kabataan ng bagong panahon ay patakbuhin ang kani-kanilang imahinasyon ngunit sa mga kabataan noong panahong ‘yon (tulad ko) na nabuhay at naranasan ang ganda ng dekadang ito ay tiyak na masasariwa ang masasaya, magaganda kasama na ang malulungkot na mga alaala.

Sobrang bilis na ng panahon at abala ang lahat sa kung ano-anong bagay; marami na tayong nakalimutan at sapilitang iniwan.
Nagmamadali ba ang lahat?
Saan ba tayo patungo at walang habas ang ating pagmamadali?
Tila nagbago na ang lahat mula sa pag-uugali hanggang pananamit, mula sa nakamulatan hanggang sa libangan; moderno, oo pero hindi ibig sabihin nitong tayo’y naging progresibo malimit nga nagiging paatras pa ang epekto nito sa mga tao – sa isip, sa salita, sa gawa at sa iba pang bagay. Hindi mo maalis sa aming damhin ang panahong lubos na nagdulot sa amin ng hindi makalilimutang alaala na alam naman naming hindi na o malabo nang makabalik pa sa kasalukuyang panahon. Ganoon pa man ipinagpapasalamat kong naranasan at naisabuhay ko ang napakasimpleng panahon ng dekada otsenta at nobenta. Halina't alalahanin natin ang nakalipas.

Accessible na ang lahat. Kabilang na ang mga gusto mong kanta o musika, isang click mo lang alam mo na ang lyrics ng gusto mong kanta ni Lady Gaga o Justin Bieber; isang click mo lang mapapakinggan mo na ang subliminal na mensahe ng kanta ni Jay-Z o Rihanna, isang click mo lang at maririnig mo na ang bayo ng melodiya ng mapagmalaking RnB o Hiphop na mga kanta, isang click mo lang at malalaman mong hindi na naman pala orihinal ang kinanta ng magaling sanang mang-aawit na si Jovit, isang click mo lang kaya mo nang i-download ang anumang nais mong kanta. Ang galing ‘di ba?

Kung nakakatulong ito sa industriya ay alam mo na ang kasagutan dito.
Kamakailan lang nagsara ang higanteng music company na Sony Music Philippines ang rason: dahil sa pamimirata. Nakakalungkot ito at ang mas nakakalungkot…malamang na masundan pa ito dahil sa sobrang accessible ng lahat ng bagay, kabilang na ang pagbu-bluetooth natin ng paborito mong kanta.

Lumang dekada, uso pa noon ang cassette tape at plaka. Masasabi kong mapalad ang mga musikero/artist sa panahong ito dahil ang mga taong mahihilig sa musika ay bumibili ng kopya, cassette tape man ito o 33 1/3 o 45 (single) vinyl na plaka. May pag-ibig sila sa musika dahil handa silang gumasta para sa kani-kanilang iniidolo. Ang daming kompositor noon na masisipag gumawa ng makabuluhan at magagandang kanta at ‘yun naman ang muling ginagaya at inihahain sa atin ng mga bagong henerasyon ng mang-aawit. Hindi nga moderno pero masaya at nakakapananabik para sa kabataan na abangan sa radyo ang kani-kanilang paboritong kanta; ang iba’y bibili ng blangkong cassette tape at magtitiyagang hihintayin at ire-record sa radyo ang usong mga kanta. Hindi nagpapadaig ang OPM noon sa mga banyagang mga awitin tila nagpapaligsahan sa ganda ng mga kanta ang magkabilang panig, walang itulak-kabigin ika nga. May mga bagong komposisyon bang katulad sa kalibre ng mga kanta ng Apo Hiking Society o Rey Valera ng dekada 80, o ang mga namayagpag sa dekada 70 na VST & Co. o Rico J., at ang sumikat noong dekada 90 na sina Jamie Rivera o Rodel Naval. Marami pang matatawag nating talentado noong mga panahong iyon 'di tulad ngayon kung hindi remake ay pilit ang pagkakagawa. Mabuti pa nga si Yoyoy Villame may kontribusyon sa OPM (hehe, maisingit lang). Teka, si Willie Revillame din naman meron ah.:-)

Tanong: Ano ang pagkakapareho ng palengke at ng radio station ngayon?
Sagot: Pareho silang maingay!
Bahagi na ng buhay ng mga Pilipino ang pakikinig sa radyo at kahit sa modernong panahong ito marami pa rin ang tagatangkilik ng radyo; kahit na laganap ang iba't ibang music player iba pa rin kung ikaw ay nakikinig ng radyo. Ngunit sa pagiging makabago natin nagbago na rin ang panlasa ng Pinoy Music Lover. Napakalaki ng pagkakaiba ng istasyon ng radyo noon at ngayon; tila niyakap na ng mga Pinoy ang istasyong palengke at naiwang nakabigti ang magagandang radio station dati. Bilang na lang sa ating mga daliri ang mga istasyong matitino at walang sapi, halos lahat na yata ng station ay gustong gawing palengke mode ang kanilang format; magmula kaliwa hanggang dulong kanan ng istasyon (sa mga analog ang FM Tuner) o magmula numero 90 hanggang 107 (sa mga digital ang FM Tuner). Umpisahan natin sa nagpasimuno ng lahat na 90.7 Loud Love Radio, 91.5 Energy FM, 93.9 iFM, Barangay LS 97.1, Yes FM 101.1, Tambayan 101.9, Star FM102.7, Wow FM 103.5 at hanggang pinakadulo Big Radio 107.9 (baka may nakaligtaan ako kayo nang magdagdag). Hindi mo makukuhang magrelax sa lakas ng boses ng mga DJ’s ng mga sitasyong ito at kanilang mga paulit-ulit na joke. Pero click na click ito ngayon kasi ito na ang gusto ng nakararami, trending ika nga. Sus.

Kung mahilig ka sa Radyo noong lumang dekada mapapansin mo ang laki ng pagkakaiba sa “taste” ng radio listeners noon sa ngayon. Sobrang nakaka-miss ang matitinong radio stations na may iba’t ibang format ng pinatutugtog, maibabalik pa kaya ito? Kung may maglalakas-loob na ibalik ito sa ere, maari siguro. Pasintabi sa mga fanatics ng palengke station pero mas maganda at may “sanity” ang istasyon dati; City Light 88.3, (Jazz) 89.1DMZ (dance station ito),
Magic 89.9WTM (existing pa ito, salamat) 90.7 DZMB (oo matino ito dati), KY FM91.5 (oldies but goodies), Joey 92.3FM (Jazz), Monster Radio RX93.1 (eto rin existing pa), 93.9 WKC (popular station in the 90's), 94.7 Mellow Touch (nandito pa rin ito pero marami na ring DJ ang nagbubulungan), 95.5 WDM, 96.3 LiteRock (still alive), Campus Radio LSFM 97.1 (ganda nito dati), 99.5RT, Radio Romance 101.9, 102.7 WXB, MaxxFM 103.5, LA105.9, Kool 106, NU 107. Mapapansin mo sa mga radio stations na ito na may kanya-kanyang silang genre ng musika (pop, ballads, jazz, rock, underground, etc.) 'di tulad ngayon halo-halo, sari-sari, joke-joke-joke, PALENGKE. Sa bilis ng takbo ng panahon mabilis na ring naglaho ang "pag-ibig" ng mga may-ari ng mga istasyong ito na imintini ang ganitong klase ng radyo, kailangan komersyal at hindi kikita kung hindi ka "in". Ayus.

Pamilyar ka naman siguro sa PSP, PS2,
PS3, X-Box, Wii, Gameboy Advance, DOTA, Counterstrike; ilan lang ‘yan sa mga modernong nilalaro ng kabataan sa ngayon, wala ka bang napansin? Daliri at mata lang halos ang kailangan mo para maglaro nito may kaunting paggamit ng kaisipan pero kalimitan ang layunin nito’y talunin at patayin ang kalaban sa bayolenteng paraan. Bukod sa epekto nitong masakit sa mata, daliri at ulo pagkatapos ng napakahabang oras sa paglalaro ay magastos pa ito, ubos ang allowance na dapat sana’y inipon na lang. Sinubok ko ring laruin ang ilan sa mga modernong larong ito nakaka-enjoy naman pero iba pa rin ang mga larong aking nakagisnan.

Sa panahong aking nakamulatan maraming laro ang lubos na malilibang ka ng hindi mo na kinakailangang gumamit ng baterya o kuryente; mga larong hahamon sa iyong lakas at kaisipan bagaman mayroon na noong Game n’ watch at ang klasikong Family Computer mas lamang at nakararami pa rin ang nagnanais na maglaro ng nakalilibang at nakatutuwang laro. Siguro kahit ibalik mo sa panahong ito ang mga larong tulad ng Bingo Chess, , Mastermind , mga board game na Snake and Ladders, Game of the Generals, Millionaires’ Game, Chinese Checkers, Monopoly at marami pa ay hindi na ito magiging hit o tatangkilikin. Ang pinoy na pinoy na larong sungka, domino o dama ay malabong-malabo na magustuhan ng modernong kabataan ngayon kahit ang simpleng larong Lucky 9, pekwa o ungoy-ungoyan sa baraha ay nababaon na rin sa limot. Ang pampamilya sanang laro na may hamon ng kaisipan na Scrabble ay hindi na rin mae-enjoy ng mga anak at kasama ang kanilang Mommy o Daddy dahil sa kanya-kanyang kaabalahan; si Mommy sa teleserye pag-aasikaso sa gawaing-bahay, si Daddy sa pag-iinom opisina at ang mga anak ay sa facebook pag-aaral.

Noong lumang dekada ay may paligsahan pa ang iba’t-ibang baranggay at eskwelahan sa paglalaro ng Chess ngunit ngayon yata’y iilang kabataan na lang ang marunong maglaro nito mas nakakalibang daw kasi ‘yung larong may hawak kang rifle at pasasabugin mo ang ulo ng kalaban mo o kaya’y ang larong iwawasiwas mo ang iyong espada sa kalaban at pagmasdang humagis ang ulo nito at tatalsik na parang sa gripo ang dugo nito, Whoah ganda nun! Bukod pa dito may mga pisikal na laro pa noon ang mga kabataan na nilalaro sa kalsada at hindi sa loob ng internet shop hindi ako mahusay sa mga larong ito dahil ako’y payat na bata ganunpaman pawisan ko itong nai-enjoy! May nakikita ka pa bang naglalaro ng tumbang-preso, sipa, luksong-tinik, luksong-baka, taguan-pung, siato, patintero, Dr. Kwakwak, jackstone, chinese garter, piko, trumpo o kahit ang saranggola na lang; tila sa Kite Festival mo na lang ito makikita. 'Di hamak na mas nakakalibang ang pampamilyang Scrabble kaysa sa mga galit na Angry Birds at 'di maikakaila na mas marami ang napapasaya ng patintero sa kalsada kaysa sa bayolenteng on-line game na DOTA.

Wala na ang Sony-BMG. Wala ng Fotome booth. Wala na ring Phone booth. Nagsara na ang Kodak. Itinigil na rin ang printing ng Encyclopedia Britannica. Hindi na rin dinudumog ang library ng mga eskwelahan. Hindi na uso ang mimeographing. Kaunti na lang ang nagpapadala ng sulat sa Post Office. Epekto ito ng modernong panahon.
Ano pa kaya ang susunod?
Ano pa ang maluluging negosyo dulot ng makabagong teknolohiya?

Hindi na pinapawisan ang mga kabataan sa tuwing naglalaro. Mas madalas pa ang inilalagi nila sa computer/gadget kaysa sa tunay na bonding ng pamilya. May nakikita ka pa bang nagbibisikleta na mag-ama? O mag-inang tinuturuan ang anak na mag-cross stitch (ano 'yun?) Kaunti na lang siguro. Napakadali ng alagaan ang mga musmos ngayon bigyan mo lang ng PSP o buksan ang TV may instant yaya ka na.

Ano ba ang programa sa TV na paborito ng mga bata? Tinagalog na cartoons! Tila sumabay na ring nawala ang mga matitinong programa dati. Ibinalik nga ang Batibot pero may nanonood ba? Alam mo ba na may Knowledge Channel? Siguro, pero mas maganda ang Cartoon Network o Disney Channel. Mayroong mga teen program na sa murang edad ang tema ay kalandian at pagliligawan. Pwede na rin ang magbangayan at magmurahan sa telebisyon. At huwag na rin tayong magtaka kung isang araw ay may tagalog subtitle o dubbed na tagalog ang mga movie sa HBO o Starmovies.

Ngayon, tila nawala na ang sipag ng mag-aaral dahil sa modernong mapaglilbangan. Tila nawala na ang pag-ibig ng kabataan sa pagbabasa ng makabuluhang libro. Sa dali nang cut/copy-paste mayroon ka ng research/term paper. Tinuturuan ng teknolohiya ang mga tao ng maging tamad! Kunsabagay, sino ba ang magtitiyaga na maghagilap ng katakot-takot na references at basahin ito isa-isa?

Napakadali na ang manligaw kumpara sa dati. Noon ay kailangan mong bumili ng napakaraming rosas para makapag-paibig ng babae pero ngayon ay ilang text messages lang ay pwede na. Dati'y kailangan mo ring manligaw ng personal at kausapin ng harapan bago mo mapasagot ang babae pero ngayon sa chat at video call lang ay ayos na. At sa panahong kayo ay may relasyon pangkaraniwan na lang ang mag-sex. Wala na ang pag-ibig at pagpapahalaga sa sariling dangal dahil kapusukan ang mas pinaiiral. Sana'y muli itong maibalik.

Ano ba ang huling matinong pelikula na napanood mo sa sine? Hindi mo na matandaan kasi hindi naman ito pinalalabas sa malalaking sinehan at ang tawag dito: INDIE FILM. Mas ina-appreciate at pinahahalagahan pa ito ng mga banyaga kaysa sa mga manonood na Pilipino. Bakit? Ang huhusay kasi ng mga pelikula nina Bosssing Vic, Vice Ganda, at Ai-ai, o kaya ang mga pelikulang pangkabataan na nilapatan ng recycle na ingles na kanta na tumatalakay sa pakikiapid at sekswalidad. Dekada sitenta at otsenta ay bantog ang Pilipinas sa buong mundo sa paggawa ng matitinong pelikula at mahuhusay na artista pero ngayon mas iniiisip ng producer ang kumita ng limpak-limpak at hahayaang magmukhang tanga ang manonood na Pilipino; mga artista na basta sikat ay pwede ng sumabak sa telebisyon at pelikula. HINDI NA PINAG-UUSAPAN KUNG MARUNONG BA ITONG UMARTE O HINDI. Paano kung walang Indie Film saan tayo pupulutin? Marami pang mga writer at direktor ang may magagandang ideya at kwento sana'y mabigyan sila ng pagkakataon at kung sakaling mabigyan sila ng pagkakataon panonoorin ba naman ito ng manonood na Pilipino? Malamang hindi. Hanggang pangarap na lang siguro ang pagbabalik ng mahuhusay na pelikula.

Wala na ang pag-ibig ng tunay na music artist sa pagkatalamak ng mga pirata, wala na rin halos ang magagaling na musikero dahil kadalasang kinokopya lang ang lumang kanta para sumikat. Kahit si Anne Curtis isa na ring mang-aawit at concert artist.
Wala na rin halos ang mga tunay na artista dahil maraming artista ang sumisikat dahil lamang sa dami ng text votes at hindi ng kanyang taglay na talento. Marami sa kanila ang nanggaling lang sa walang kwentang reality show kuno at walang pormal na kaalaman sa pagiging artista pero mas sumikat pa sa talagang may tunay na kakayahan.

Wala ng pag-ibig sa madla at masa ang mga higanteng istasyon mapa-radyo man o TV dahil mas umiiral ang kinomersyal na mga programa. Wala na rin ang pag-ibig ng mga tao sa magaganda at matitinong pelikula dahil hindi ito nagdudulot sa kanila ng kasiyahan.

Bakit? Ito rin kasi ang nais ng mga moderno at progresibong raw na mga tao. :-(

Tudyo

• Kung ang Facebook ay isang paaralan, maraming Pinoy ang nagpapaka-dalubhasa't 'di lumiliban.

• Kung ang kalabisang panonood ng Teleserye ay makakapagpaangat ng ekonomiya ng Pilipinas, matagal na tayong nakakaahon sa kahirapan.

• Kung ang pag-abuso sa internet at video games ay batayan ng pagiging matalino, tambak na ang ating mga henyo.

• Kung ang basura ng Pilipinas ay ituturing na kayamanan, kabilang ang Pilipinas sa listahan ng mga first world country.

• Kung ang pangungurakot at katiwalian ay isang uri ng sining, nagkalat ang ating National Artist.

• Kung ang pagdo-droga ay isang klase ng palakasan, milyon-milyon ang bilang ng ating atleta.

• Kung ang basehan ng matinong pelikula ay ang laki ng kinita, pang-Oscar's ang husay nina Vic Sotto at Vice Ganda.

• Kung ang pagpuputa ay bubuwisan ng gobyerno, makakaipon ang ating Rentas Internas ng bilyon-bilyong piso.

• Kung ang trapik ng Pilipinas ay ituturing na tourist attraction, hindi magkakamayaw na dadagsa ang bilang ng mga dayuhang turista.

• Kung ang kayabangan at pamimintas ay ikokonsiderang marangal na ugali, maraming Pinoy ang kandidato ngayon sa pagka-santo.

• Kung ang pagsusugal ay isang laro sa Olympics, baka makatsamba na tayo ng medalyang ginto.

• Kung ang panonood at pagtangkilik ng malaswang gameshow ay karangalan ng isang bansa, iproklama na nating bayani ang host nito.

• Kung kayamanan ang pagkakaroon ng malaking populasyon, mas mayaman pa tayo sa maraming bansa sa Europa.

• Kung ang premarital sex ay isang kabanalan, aktibong relihiyoso ang ating mga kabataan.

• Kung ang pagti-text messaging ay uri ng physical fitness, sampu-sampung milyon Pilipino ang may magandang kalusugan.

• Kung eksepsyonal na talento ang taguri sa pag-abuso nang ni-remake na mga awitin, kahanga-hanga pala ang galling at husay ng musikerong Pilipino.

• Kung ang polusyon ang makapipigil sa paglala ng global warming, malaki ang naging bahagi ng Pilipinas sa pagsugpo nito.

• Kung ang pamantayan sa pagpaparangal ng Cannes Int'l Film Festival ay ang basurang istorya ng isang pelikula, maraming pelikula ang ilalahok ng ating Film & Movie industry.

• Kung basehan ng magandang pagkatao ang magandang telepono, angat na angat ang Pinoy sa buong mundo. :-)

• Kung isang krimen ang pagtitipid, walo sa bawat sampung Pilipino ang tiyak na maabswelto.

• Kung kabalastugan ang batayan ng pagiging magiting na pulis, sa Pilipinas magsasanay ang kapulisan ng iba’t-ibang mga nasyon.

• Kung ang labis na mga paglabag sa batas-trapiko ay isang mabuting gawain, magandang ehemplo ang ‘di mabilang na motoristang Pilipino.

• Kung ang kakulangan nang disiplina ay ikauunlad ng isang bansa, matagal nang nasa rurok ng pag-asenso ang mahal nating Pilipinas.

• Kung ang edukasyonal na programa sa telebisyon ay makasisira ng kaisipan ng mga kabataan, hindi gaanong maapektuhan ang isipan ng kabataang Pinoy.

• Kung ang makupad na hustisya at katarungan ang batayan ng United Nation sa paggawad ng UN Public Service Awards malamang na maluklok ang Pilipinas bilang isang Hall of Famer.

• Kung popularidad ng isang laro ang magiging batayan, DOTA o Lotto at hindi arnis o sipa ang nararapat na ating pambansang laro.

• Kung ang istorya ng bawat child labor ay ikukuwento at ilalahad, milyong libro ang mailalathala at maisasaad. (ngunit walang bibili nito)
  

• Kung karangalan ang pagkakaroon ng tiwaling mga pangulo, sabay-sabay nating isigaw "ikinararangal ko ang pagiging Pilipino!"

• Kung nais mo nang matinong pagbabago, umpisahan mo na ngayong itama ang iyong mga kamalian at maging isang magandang ehemplo sa iyong pamilya't komunidad.
  

• Kung hindi mo nakita ang mensahe ng akdang iyong binasa, basahin mo ulit mula sa umpisa.

Predictions 2032*

I've never been a fan of horoscope or predictions but making fun out of it is quite a different story.

Warning: The following predictions is not to be taken seriously.

Predictions 2032*

• China, India and U.S.A. will launch mission to discover another planet while Philippines will launch new campaign against garbage disposal.

• Philippine population will reach 130 million while cellphone users will reach over 140 million.

• Vic Sotto still a bachelor will court either Bea Binene or Jillian Ward.

• Eat Bulaga will celebrate 52nd anniversary at TV5 while ABS-CBN will launch their 20th noontime show program.

• Philippines will claim the top 5 position of the World's most corrupt next to Somalia, Afghanistan, Haiti and Libya, respectively.

• Philippines will continue to hold multiple records in Guinness; will hold record title of longest sausage chain, biggest panty ever made, most number of kissing couple, longest kiss, most hated politicians and other bigger achievements.
  

• SM will finally open its' branch somewhere in Central Mindanao.

• More than 70% of Philippine population will have an account on Facebook.

• Floyd Mayweather Jr. at 55 years old, will continue to mock Manny Pacquiao .
  

• Kris Aquino will be the president during this year.

• Dingdong Dantes and Marian Rivera will be the only veteran actor/actress left on Kapuso Network but GMA7 will still claim and insist to be the No.1 network in the country.

• Number of OFW will reach its peak at 35 million.

• Seems nothing will change in the line-up of 57th MMFF; films like Enteng Kabisote 24?, Shake Rattle and Roll 33?, Panday 24? Tanging Ina mo Talaga 23?; will still be the top choices of Filipino moviegoers.

• Koreanovela will dominate local teleserye on Philippine primetime as well as K-Pop music in Phil. music industry, if there is. Tsk tsk.

• Divorce Bill will be ratified and signed as a law but CBCP warns of People Power 7.

• Team Pilipinas will have another 8th place finish in FIBA Asia.

• Congress and Senate of the Philippines will ask for pork barrel increase to provide better services to the Filipino people as unemployment of the country also increases.

• Cable channels HBO and Star Movies will be dubbed to Filipino to capture wider audience.

• Philippine Basketball Association will change its name into Phil-Foreign Basketball Association as 75% of the premiere league is dominated by Filipino-foreigner cagers.

• Philippine Azkals will win another...endorsement.

Wait, there's this prediction of the Mayan that the world will end on December 21, 2012. What will happen? Ha ha. Just like the above predictions it will turn out to be a big joke.
And that would be no joke.

Bakit ba wala kang pera?!?

"Bakit ba wala kang pera?"
Isang tanong na hindi madaling sagutin o kung masasagot man malamang na mabigyang katwiran ang maling nagawa dahil sa madaling pagkaubos ng pera. May trabaho naman pero laging kapos sa pera at sa pagsapit ng araw ng sweldo ang perang pinagpaguran ay sakto lang at mas madalas pa na kulang. Habang lumalaki ang sweldo lumalaki ang gastos, malamang tama ito dahil ang pangangailangan at kagustuhan ay tumataas din na sunod sa pag-angat ng antas ng pamumuhay ng tao. Pero hindi sana maging hadlang ito upang basta na lang gumastos at sana'y masulit natin ang bawat pisong pumapasok sa'ting bulsa. Hindi madaling kumita ng pera pero marami pa ring tao ang nakapagtatakang walang pakialam kung paano nila gastusin ang kanilang pera, tila hindi nanghihinayang kahit na wala namang kabuluhan ang binili o pinag-gamitan ng pera.

Kung minsan sa pagnanais natin na mapunan ang ating mga kagustuhan nasasakripisyo ang ating tunay na pangangailangan. Tila mas matimbang pa nga yata ang kagustuhan kaysa pangangailangan. Hindi madaling umiwas sa gastos lalo't ang isip natin ay patuloy na tinatakaw ng iba't ibang modernong materyal na bagay at sa huli na natin mararamdaman na nahihirapan na tayong kumawala sa ating gastusin. Kung ang tanging inaasahan ay ang sweldo lang dapat na gastusin ito sa tamang paraan dahil kung hindi sigurado na ang lahat ng iyong pinagpaguran ng buong araw o ng buong buwan ay ilalaan lang natin sa ating pagkakautang. Ang Pilipinas ganundin ang indibidwal na Pilipino ay 'di maitatangging palautang. Ang Pilipinas ay may pagkakautang na higit sa 80 bilyong dolyares at ang mga Pilipino ay may bilyon ding pagkakautang sa iba't ibang mga bangko; credit cards, housing loans, car loans at iba pang personal na pangangailangan.

'Pag ang mga financial institution ang tatanungin may kabutihang dulot ang utang; sa bansa at sa mismong taong may pagkakautang sa bangko. Itinataas nito ang credit reputation ng isang bansa o tao. Isang ironic na 'pag may record kang pagkakautang sa bangko at ikaw ay patuloy na nagbabayad sa kanila prinsipal man ito o interes lang ibig sabihin nito'y may magandang reputasyon ka sa kanila. Ngunit sa sandaling pumalya ka ng ilang beses asahan mo ang patong-patong na penalties, interest, surcharges at kung ano-ano pang charges na kahit sinong magaling sa arithmetic ay hirap makuha kung paano nag-arrive sa ganoong kwenta. Dito mag-uumpisa ang masalimuot na kwento iyong ng buhay-pinansiyal. Mga collecting agent na halos pagbantaan na ang iyong buhay, mga nakakayamot na tawag sa dis-oras ng gabi, mga pang-aabala kahit nasaan ka pa at mga katakot-takot na istratihiya ng pamamahiya.

'Di maikakaila na makapangyarihan ang pera. Lahat tayo ay nangangailangan nito, walang hindi. At sa labis na pangangailangan nito ng mga tao ang halos lahat ng ads, komersiyo o negosyo ay pinupuntirya ang ating pinagkakitaang pera. Sari-saring patalastas na pang-engganyo sa atin upang bumili nang ganito, nang ganoon, magpunta sa ganitong lugar o gumimik ka dito o magsaya ka doon. Walang masama dito ang nagiging problema ay sa labis na paggasta ng kung ano-ano at kung saan-saan naapektuhan ang maraming bagay; trabaho, kaibigan, pamilya at ang sariling isipan. Napakahirap solusyunan ang lumaking problema na pwede naman sanang maremedyuhan noong maliit pa at ang nakakabahala at pinakamalala; ang dumating sa puntong hindi mo pa isinusweldo ay ibinabayad mo na sa iyong pagkakautang! Ngunit ano-ano ba ang dahilan bakit lagi tayong walang pera? Heto ang ilan sa mga obserbasyon na nais kong ibahagi.

1. Mabisyo - Ano man ang estado sa buhay ay may bisyong tangan-tangan. Maging mahirap o ubod ng yaman; maging construction worker man o manager ng korporasyon ay may bisyo; sigarilyo man ito o alak. Ang mga nakakaangat sa buhay ay kadalasang magpupunta sa mga gimikan gagastos ng libo-libo at magsasaya ng walang humpay habang ang hindi gaanong malaki ang kita ay kuntento nang maguumpukan sa kanto; may maliit na lamesa, tig-iisang upuan at mag-uumpisa sa isang boteng tagay. Kakambal ng inuman ay ang pagyoyosi; gagastos ng higit sa isang kaha ng sigarilyo sa bawat araw na katumbas ng higit sa P14,000 sa isang taon, kung tutuusin. Hindi gaanong iindahin ang gastos sa umpisa pero kung iisiping mabuti malaki-laki rin pala ang perang napupunta at nasasayang sa bisyo. Isang kakatwa na kung sino pa ang hindi gaanong malaki ang kita ay iyon pa ang kadalasang may bisyo ng pagsusugal; saan mang mayroong saklaan, sabong, karera ng kabayo (legal man o ilegal), video karera o simpleng paglalaro ng tong-its ay dagsa ang ating kababayan. Marami ang naghirap at nakalulungkot malaman na naubusan ng pera dahil dito; silang mga iginupo ng pagiging talamak sa bisyo, mga malalaking personalidad o pangkaraniwang mamamayan na nahumaling sa sobrang bisyo ng alak, droga at sugal. Hindi maitatangging isa ito sa dahilan kung bakit laging walang pera ang mga Pilipino. Hindi masama ang magsaya at gumimik pero ano mang labis ay masama, masama sa bulsa.
2. Paggasta ng labis sa kakayahan - Kung hindi mo kokontrolin ang sarili mo malamang na mapabilang ka dito. Ang paggasta ng labis sa kakayahan ng iyong kinikita ay maaring ihalintulad sa bahala-na-bukas attitude nating mga Pinoy. Gasta ng gasta dahil laging may inaasahang sweldo; gamit ang credit card na sasamantalahin ang zero interest daw na 12 months installment. Kahit pwede pa ang dating gamit (celphone man o hindi) ay maggigive-in sa temptasyon na dulot ng modernong features ng isang kagamitan. Kung pakikinggan parang napaka-iksi lang ng labingdalawang buwan pero kung aktwal mo na itong binabayaran doon mo mararamdaman na matagal pala ito dahil sa laki ng nababawas sa 'yong sahod. Nag-uumpisa ito sa maliit na dalawang libong pisong pagkakautang hanggang sa bigla na lang ito lolobo sa nakakalulang halaga. Matutong magtiis at tikisin ang sarili kung hindi pa kaya ng iyong bulsa; sakaling makaipon at makaluwag ay saka na bilhin ang nais na gamit. Magpakahinahon kung hindi mo kayang sabayan ang ibang may sapat na kakayahang bumili ng magagarang gamit. Ang taong humuhusga ayon sa iyong mga posesyon ay may mababaw na pananaw sa buhay.
3. Walang pagpaplano - Lahat tayo ay may pangarap sa buhay at ang isang pangarap ay nagsisimula sa isang plano. Kung hindi ka bubuo ng isang plano magiging walang kabuluhan ang iyong pinagkakitaan mapupunta lang ito sa walang kapararakang bagay. Ang pagtatapos ng kolehiyo ay nagsisimula sa isang baitang. Kung gasta ka ng gasta at ang nakikinabang ay malalapit mong kabarkada o ilang kakilala o kaanak na oportunista magiging mabait sila sa'yo pero sana sa sandaling ikaw naman ang nangailangan sana'y makasama at makatulong din sila sa'yo. Marami ang gusto ka lang makasama dahil lang sa benepisyong hatid mo sa kanila pero marami na ang nakapagpatunay na sa panahon ng kagipitan unti-unting mawawala ang sinasabi mong kaibigan. Mag-umpisang gumawa ng plano; Dapat ba ang paggastos o luho lang? Ano ba ang gusto mong makamit? Ano ba ang gusto mong bilhin? Kailangan mo ba talaga ito? Kaya ba ito ng sweldo mo ngayon? Maapektuhan ba ang iba pang mga gastusin? Magmula dito ay umpisang mithiin ang plano at abutin ng paunti-unti at mararamdaman mong mas masarap ang isang bagay na pinagsumikapan at pinagtiyagaan kaysa sa biglaan lang. Kadalasan sa pagpaplano mong ito mahihiwalay mo ang mga bagay na may halaga at ang mga bagay na walang kwenta.
4. Sobrang paggastos - Marami ang nakakalimot na tayong mga Pilipino ay labis ang paggastos. Bibili ng bagong bag kahit na marami pang bag ang nakatambak lang at hindi nagagamit sa cabinet, sobrang dami ng sapatos na ang iba'y nabubulok na sa tagal ng pagkakatengga, bibili ng branded na mga damit para lang makaporma kahit na alam niyang may mga matitino at murang damit na ibang produkto, tatlo o apat ang celphone na wala nang load ang iba sa dami, madalas na mag-upgrade ng mga gadget para lang makasabay sa uso. Kahit na kapos sa budget ay maghahanda ng sobra-sobra sa kung ano-anong okasyon; birthday, fiesta o kahit sa simpleng kantiyaw lang ng mga kaibigan. Maging praktikal. Hindi natin kailangan ang labis-labis na sapatos, o relo, bag at kung ano pa at hindi natin obligasyon na magpakain at magpa-inom sa hindi natin kaanak hindi ka naman nila bibigyan ng pera kung ikaw ang nasa kagipitan. Huwag magpadala sa kantiyaw okay lang na masabihan kang kuripot kaysa naman sundin ang nakagawian at uuwing walang maipakain sa pamilya.
5. Walang ipon - Ayon sa pag-aaral halos dalawa lang sa bawat ordinaryong Pilipino ang mas ninanais na mag-ipon kaysa gumastos. Marami ang magsasabing hindi niya kayang mag-ipon sa liit ng kanyang kinikita, maaring ito ay maganda at balidong katwiran pero ang pag-iipon ay walang itinatakdang halaga kung itatabi mo ang sampung porsyento o kung hindi kaya ay limang porsyento ng iyong kinita hindi mo namamalayan sa paglipas ng ilang taon malaki na ito. At 'pag malaki na ito mas lalo mong mapapahalagahan ang pera dahil ito'y iyong pinaghirapan at pinag-ipunan ng matagal at ikaw'y magdadalawang-isip na bilhin ang isang bagay na 'di gaanong mahalaga sa'yo. Nakakatawa na maraming tao ang may panggastos sa alak o sigarilyo pero hindi man lang makapagtabi ng kahit na magkano sa tuwing may sweldo. Ang pag-iipon ay napakahalaga dito natin kukunin ang dagliang pangangailangan sa panahong hindi mo inaaasahan. Hindi madali ang mangutang sa kaibigan o kaanak kung may pangangailangan; una nakakahiya o ayaw mong mapahiya, pangalawa'y papasok sa isip mo na baka sila'y gipit din at ang kanilang ipapahiram ay maaring panggastos na nila. Sa panahong ito lahat ay nahihirapang kumita ng pera at hindi mo sila masisisi kung bakit hindi ka mapapahiram sa iyong pangangailangan. Mahal ang gamot, mahal ang magpa-ospital at hindi pwedeng ipambayad ang mamahalin mong mga kagamitan at nakakahiya ring malaman na baka mas mahal pa ang kasangkapan mo kaysa sa iyong hinihiraman ng pera. Tandaan, darating ang panahong ikaw ay may kagyat na pangangailangan sa pera at kung wala kang ipon ang tanging magagawa mo lang ay ngumanga at dumiskarte sa pangungutang sa iba. At hindi lang naman ikaw ang makikinabang sa pag-iipong gagawin mo kundi ang sarili mong pamilya.
6. Hindi nagtitipid - Mga pangkaraniwang bagay na hindi natin gaanong napapansin pero ang resulta'y maganda kung iyong susuriin. Hindi naman tayo magmamadamot kung ang pagtitipid ay dapat lang. Ang karaniwang bahay ay may higit sa isang telebisyon pero madalas iisa lang naman ang programang pinapanood, mga ilaw na nakatiwangwang kahit na walang gumagamit, mga tira o sobrang ulam/kanin na nasasayang lang, mga bagay na nakaimbak lang sa taguan kahit na pwedeng mapakinabangan ng iba at ibenta para maging pera. Hindi rin nakatutulong sa pagtitipid ang labis na panonood ng telebisyon; ang oras na dapat sana'y ipinapahinga na at itinutulog na ng katawan ay inaagaw pa ng panonood ng paulit-ulit na tema ng programa. Kung hindi man mapigilan sana man lang ay mabawasan ang pagkonsumo ng higit isandaang pisong kape o ang pagkain ng madalas sa mga fast food chain, makabubuting magbaon ng pananghalian at 'wag itong ikahiya kung nais mo talagang magtipid (kung ikaw ay nag-oopisina); ang halaga ng isang tasang kape o ng isang meal sa fast food chain ay katumbas na ng presyo ng isang kilong manok, kung susumahin.
7. Katamaran -At ang pinakamalalang kadahilanan kung bakit walang pera ay ang katamaran. Mga umaasa sa bigay o iaabot ng ibang tao kahit na balido ang katawan sa pagtatrabaho. Mga may sarili ng pamilya pero nakapisan pa rin sa mga magulang. Ayaw tumanggap ng trabaho dahil sa pride o dahil hindi angkop sa kanyang edukasyon. Mayroon ding sa tagal ng panahon ay nasanay ng nakadepende sa kamag-anakang nasa abroad kahit na mas malakas pa sa kalabaw ang katawan. Ang pagmamahal sa pamilya ay hindi natatapos sa pagsasabing mahal kita kaakibat nito ang pagiging responsable; maibigay ang kanilang pangangailangan at hindi ikaw ang maghihintay sa biyaya. Masakit kong sasabihin na walang puwang sa mundo ang mga taong tamad. Kahit ang mga pinakamayayamang tao sa daigdig ay naghahanap-buhay. Si Manny Pacquiao ay naging isa munang kargador bago naging bilyonaryo, si Henry Sy ay may malit na pwesto lang na tindahan sa Carriedo bago naging matagumpay na negosyante. Hindi naman natin kailangang maging milyonaryo o bilyonaryo para maging matagumpay sa buhay sapat nang tanggalin ang katamaran dahil ika nga lazy hands makes the man poor sa tagalog, hindi mo kasalanan na ipinanganak kang mahirap pero kasalanan mo kung mamamatay kang hindi nakaahon sa kahirapan.

Hindi madali ang buhay pero minsan tayo rin mismo ang nagiging dahilan upang hindi ito maging madali. At nagiging komplikado ang isang bagay dahil sa isang maling desisyon. Kung uugatin ang mga kasagutan (maliban sa katamaran) sa tanong na bakit wala kang pera? Ang komprehensibong sagot dito ay ang hindi matalinong paggamit dito. Kung hindi tutulungan ang sarili o magiging marupok sa desisyon nang paggasta malamang na mapabilang ka sa mga taong laging walang pera. Huwag maging biktima ng sariling pagkakamali na maglalagay sa'yo sa isang alanganing sitwasyon; sitwasyong magpapagipit at magpapalala sa dating maliit lang na suliranin na kalauna'y magiging napakahirap na resolbahin. Magpasalamat sa bawat biyayang dumadating sa buhay, makuntento kung ano ang mayroon at 'wag hanapin ang hindi pa napapasakamay. Hindi lang pera ang nagpapaligaya sa tao pero maraming desisyon sa buhay ang nakasalalay sa pera. Huwag maging ubos-biyaya na kapagkuwa'y nakanganga at nakatunganga kang magmumukmok sa tabi. Maging matalino, maging mautak sa paggasta ng pera.

Pahabol: At kung sakaling ikaw ay makaangat sa buhay at hindi mo na gaanong problema ang pera o kung ikaw ay may pagkakataon sana magbigay ka rin sa iba; doon sa totoong nangangailangan nang kalinga.